کارآفرینی و کارآفرین بودن یکی از بحث های داغ سالهای اخیره ، برنامه های تلوزیونی ، رادیویی و مسابقات مختلفی که برای ترویج کارآفرینی تولید و پخش شده باعث شده که خوشبختانه مردم بیش از پیش به کارآفرینی به عنوان یکی از مسیرهای شغلی نگاه کنند.

گسترش کسب و کارهای خانگی (Home business) و نیز استارتاپ ها (Startups) از دیگر نتایج فرهنگ سازی رادیو و تلوزیون و دانشگاه ها درباره کارآفرینی است که تاثیر مهمی بر رشد اقتصادی و اجتماعی دارد.

اما سوال مهمی که وجود دارد این است که آیا همه می توانند کارآفرین باشند ؟ برای پاسخ به این سوال مهم پژوهش های بسیاری انجام شده که ویژگی های رفتاری و شخصیتی کارآفرینان را از جنبه های مختلف بررسی کرده اند.

یکی از بزرگان حیطه مدیریت و کسب و کار می گوید هیچ گاه کاری را شروع نکن مگر آنکه تمام روح و جانت را شوق شروع آن کار گرفته باشد.

این شوق دقیقا همان چیزی است که در کارآفرینان دیده می شود و شاید بتوان گفت همان نیروی محرکی است که آنان را به تلاش شبانه روزی برای رسیدن به هدف وا می دارد و همان انگیزه ای است که آنها را در سختی ها استوار نگه می دارد.

بعضی جوونها به کارآفرین شدن علاقه مند هستن چون اونو راهی برای پولدار شدن می بینن اما باید بدونیم که کارآفرینان به این نیت به دنبال شروع کسب و کار مستقل نمی روند بلکه آنها خالق محصولات و خدماتی هستند که در جامعه خلا آن احساس می شده و مورد نیاز مردم هستند در نتیجه نتیجه مادی خوبی هم برای آنها به همراه خواهد داشت در واقع می خواهم بگویم پول و درآمد اگرچه یکی از معیارهایی است که نشان می دهد یک کسب و کار موفق بوده یا نه و حتی ممکن است یکی از انگیزه های کارآفرینان باشد اما نه اولین و مهم ترین انگیزه آنها.

کارآفرینان علاقه مند به حل مساله به شیوه خودشان هستند و این اولین و مهم ترین انگیزه آنها برای شروع مسیر پر فراز و نشیب کسب و کار است.

قبل از اینکه به سراغ ویژگی های کارآفرینان موفق برویم ابتدا برخی تعاریف کارآفرینی و کارآفرین را با هم مرور می کنیم.

کارآفرینی (Entrepreneurship) چیست ؟

رابرت هیسریچ (Hisrich ، 1985) فرایند کارآفرینی را خلق چیزی نو می داند که با صرف وقت و تلاش بسیار و پذیرش خطرات مالی ، روحی و اجتماعی برای بدست آوردن منابع مالی ، رضایت شخصی و استقلال توام است.

کارآفرینی را به طور کلی به دو دسته کارآفرینی فردی و کارآفرینی سازمانی Corporate) entrepreneurship) تقسیم می کنند. به این ترتیب که کارآفرینی فردی فرایند شکار فرصت ها به وسیله افراد و کارآفرینی سازمانی فرایند شکار فرصت ها در سازمان هاست.

کارآفرینان سازمانی افرادی هستند که به تغییر محصولات و خدمات موجود یا فرایندها علاقه مند هستند ، نگاهشان به پدیده ها با دیگران متفاوت است اما ریسک پذیری کمتر از کارآفرینان مستقل دارند بنابراین ترجیح می دهند در سازمان خود با هزینه سازمان و البته تلاش خودشان پروژه های جدیدی تعریف کنند تا تغییرات مورد نظر خود را ایجاد کنند این کارآفرینان در جایگاه کارمند یک کسب و کار هستند اما چیزی که آنها را از سایر کارمندان متمایز کرده و آنها را تبدیل به کارآفین درون سازمانی می کند این است که آنها برای سازمان خود ارزش آفرینی (Value creation)می کنند.

اگر از افراد مختلف بپرسید کارآفرینی چیست؟ اکثریت آنها به شما خواهند گفت کارآفرینی مساوی است با ایجاد شغل برای خود و دیگران . اما کارآفرینی سازمانی به ما نشان می دهد که کارآفرینی مساوی با ایجاد شغل نیست بلکه شما می توانید کارمند یک سازمان باشید اما اگر دید متفاوتی نسبت به دیگران داشته باشید با خلاقیت و تلاش خود می توانید ایده های خود را در کسب و کارتان پیاده کنید و برای سازمان  ارزش ایجاد کنید و بدین ترتیب به جرگه کارآفرینان بپیوندید .

برای کارآفرین و کارآفرینی تعاریف و توصیفات بسیاری وجود دارد اما دو اصطلاح و کلمه کلیدی مهم در تعریف کارآفرینی همان است که پدر علم مدیریت ، ( پیتر دراکر 1993,Drucker ) می گوید . پیتر دراکر در این زمینه می گوید کارآفرین” ارزش ها”  یا ( Value ) را تغییر می دهد ، کارآفرین همواره به دنبال تغییر است و به آن پاسخ می دهد.

بریم سراغ ویژگی های شخصیتی و رفتاری این افراد مهم (کارآفرینان):

یکی از راه های پیدا کردن ویژگی های کارآفرینان موفق و اینکه ببینیم کارآفرینان در مدیریت کسب و کار خود چه تفاوتی با دیگران دارند این است که به مصاحبه های آنها رجوع کنیم .

تفویض اختیار و توجه به سرمایه انسانی( Human capital& Deligation of authority):

بهروز فروتن ، مالک برند صنایع غذایی بهروز یکی از کارآفرینان نام آشنا و با اخلاقی است که در زندگینامه خود از تجربیاتش در مدیریت کارکنان چنین می گوید : ” اوج شکوفایی صنایع غذایی بهروز پس از یازده سال فعالیت و کار و تلاش از سال 1367 به بعد آغاز شد.

از آن پس تصمیم گرفتم بر تعداد مدیران کارخانه بیفزایم چون همیشه مدیریت جمعی پیشرفت را سرعت می بخشد. در انجام مسائل تولیدی و بازاریابی و … سعی می کردم از نظرات دیگر مدیران نیز استفاده کنم .

به هر مدیری اختیاراتی دادم که بتواند بهتر ایده هایش را عملی کند. آنان حتی این حق را داشتند که در انتخاب همکاران واحدشان با معیارهای مدیریتی خودشان عمل کنند.”

این تجربیات جناب فروتن نشان می دهند که ایشان به اهمیت “منابع انسانی”(Human resource) بسیار واقف بودند و آن را سرمایه ای (Capital) مهم می دانند همچنین به تفویض اختیار به افراد ذی صلاح اعتقاد دارند .

یکی از مشکلات مدیریتی که مانع از انجام موفقیت فرایندها در کسب و کارها می شود همین موضوع تفویض اختیار است برخی مدیران متاسفانه توانایی تفویض اختیار را ندارند و تمایل دارند بر هر کار کوچکی شخصا نظارت داشته باشند اما وقتی کسب و کار شما از یه حدی گسترده تر می شود عملا این کار امکان پذیر نیست و اگر شما نتوانید تفویض اختیار کنید دست پرسنل خود را می بندید.

موضوع دیگر اینکه یکی از موارد مهم که راه را برای کارآفرینی سازمانی باز می کند همین اعتماد به کارمندان و مدیران سطوح پایین تر است.

آینده نگری و آمادگی برای تغییر :

جناب علی نقیب مالک برند داروگر (عام کف) در زندگینامه خود درباره آینده نگری و میل به پیشرفت چنین می گویند : ” صنایع آرایشی و بهداشتی صنعتی پویاست به این معنا که ممکن است شما امروز محصولی را تولید کنید که تا ده سال دیگر منسوخ شود چون پیاپی محصولات جدید با کارایی جدید وارد بازار می شود و اگر کسب و کاری به این امر بی توجه باشد و با سیستم ها و فرمول های قدیمی پیش برود مطمئنا ضربه می خورد به همین منظور تصمیم گرفتیم بخش تحقیق و پژوهش کارخانه را توسعه داده و تقویت کنیم ابتدا مرکز مجزایی در شرکت ایجاد کردیم که مرکز تحقیقات کاربردی به حساب می آمد از اساتید و کسانی که در این صنعت فعال بودند و تجربه و تخصص بالایی داشتند دعوت کردیم تا در آن مرکز با ما همکاری داشته باشند .

جدا از مرکز تحقیقات کاربردی کارخانه با مراکز تحقیقاتی اروپا نیز در ارتباط بودیم تا از محصولات روز دنیا غافل نباشیم و بتوانیم دایره محصولات تولیدی خود را گسترده تر نماییم.

با این اقدامات ما جزء اولین شرکت هایی بودیم که در ایران تیوپ خمیردندان را از آلومینیوم به لمینیت تغییر دادیم و اولین شرکتی بودیم که خمیردندان رنگی را تولید کردیم. ”

صحبت های جناب نقیب بسیار گویا هستند . هر کارآفرینی که ایده ای برای شروع یک کسب و کار دارد باید قبل از شروع کسب و کار خود در تدوین بوم کسب و کار و طرح کسب و کار خود به یک سوال مهم پاسخ دهد و آن این است که بعد از تولید این محصولات و خدمات وقتی طبیعتا بعد از گذشت مدتی رقبا وارد بازار شدند و مشابه آن را تولید کردند برنامه بعدیش برای توسعه یا تغییر محصولات و خدمات خود چیست؟

مالک برند داروگر در حین تولید محصولات کنونی خود به فکر آینده بازار و تغییر ذائقه مصرف کننده است به دنبال کامل کردن و هرچه بهتر شدن محصولاتش بنابراین برای ورود محصولات جدید یا رقبای جدید به بازار آمادگی دارد.

همه ما در سه سال اخیر همه گیری کرونا را تجربه کردیم ، سونامی که متاسفانه بسیاری از کسب و کارها را در خود غرق کرد و در این میان کسب و کارهایی زنده ماندند و حتی رشد کردند که برای تغییر آماده بودند و از خود انعطاف نشان دادند.

اخلاق مداری و توجه به معنویات ( Ethical & Spirituality) :

محمد جواد سلاله نوری کارآفرین و مالک برند گلبافت که علاوه بر موفقیت های داخلی خود موفق شد در سال 2009 تندیس برند برتر دنیا را از کشور اسپانیا از آن خود کند از تجربیاتش چنین می گوید : ” تعهدی که ما در تحویل به موقع جنس داشتیم و نحوه برخوردمان با مشتریها باعث شد به عنوان شرکتی متعهد در صنعت نساجی معروف شویم و این دستاورد کمی نبود .

در طول این همه سال چیزی که هیچ وقت آن را در زندگی زیرپا نگذاشتم صداقت و تعهدپذیری بوده است. آن سالها می توانستم با توجه به بی رقیب بودن در سطح کشور قیمت را بالا ببرم یا انحصار بازار را به شکلی در دست بگیرم که دیگران نتوانند دستگاهی که ما داشتیم را وارد کنند اما این با اصول اخلاقی که طی سالها آموخته بودم مغایرت داشت .

برای من تحصیل علوم دینی تنها به معنای یادگیری مشتی از محفوظات نبود بلکه دین برایم به معنای اخلاق بود و در همه زندگی ام جاری شده بود. نمی توانستم وقتی با کسی قرارداد دارم به صرف گران شدن جنس و تغییرات بازار نسبت به تعهدم بی تفاوت باشم “.

تجربیات مالک برند گلبافت ” اخلاق مداری ” و توجه به معنویات را نشان می دهد. همچنان که پژوهشگری به نام هارمون ( Harmon ) در تحقیقات خودش پیرامون نقش معنویت در کارآفرینی به این نتیجه رسید که معنویت نیروی محرکی برای معنادهی ، پایداری و زندگی هدفمند است .

می توان گفت در بالا و پایین روزگار سخت اقتصادی و در بحران هایی که کارآفرینان و کسب و کارشان را در بر میگیرد این رشته معنویت است که کارآفرین به کمک آن در مسیر درست ادامه راه می دهد .

این کارآفرین نمونه در ادامه تجربیاتش می گوید : ” تعهدپذیری و صداقت در بازار شاید در کوتاه مدت بازده مالی نداشت اما به مرور دیگران ما را به عنوان افرادی درستکار شناختند ، چیزی که به باور من با هیچ معیار مادی قابل مقایسه نیست . بازاری ها می دانستند که شرکت ما هرگر حاضر نیست از راه های غلط به سرمایه خود بیفزاید و این بسیار با ارزش بود ” . چیزی که مالک برند گلبافت در این جا از آن صحبت می کند سرمایه اجتماعی(Social Capital)  است که مهم ترین بخش آن اعتماد (Trust)بین افراد است.

 

پژوهش های مختلف نشان داده اند که در ارتباطات کاری اعتماد و سرمایه اجتماعی نکته بسیار مهم و اثرگذاری است به راستی که خواندن زندگینامه و تجربیات این افراد بزرگ درس های بسیاری دارد و به سبب اینکه عمر انسان ها محدود است چقدر عالی می شود اگر علاقه مندان به کسب و کار متوجه باشند که هر فرد نمی تواند خود به تنهایی همه مسیرها را آزمون کند و بهترین راه درس گرفتن از تجربیات بزرگان کسب و کار است که سالها عمر و سرمایه و اعتبار خود را هزینه کردند تا این تجربیات حاصل شود.

برخی ویژگی های کارآفرینان موفق در پژوهش های داخلی و خارجی :

پژوهش های داخلی و خارجی بسیاری ویژگی های کارآفرینان موفق را بررسی کردند به عنوان نمونه کارلندCarland)) در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که ” مصمم بودن ” و ” انگیزه” دو ویژگی مهم برای کارآفرینان موفق می باشد .

مصمم بودن ( to be determined) :

عزم راسخ کارآفرین ، یکی از ویژگی های بارز اوست که انرژی و تعهد لازم برای کسب موفقیت را ایجاد می کند. کارآفرینان مصمم از ایده های جدید خود ، فرصت ها و پیشنهادهای شغلی دیگر چشم پوشی کرده و در مقابل به کسب و کاری که برای خود برگزیده اند پایبندند.

این قاطعیت کارآفرینان را در طی فرایند راه اندازی کسب و کار از هرگونه شک و تردید و دودلی مصون می دارد تا حدی که نظرات مخالف نزدیکان و آشنایان نیز نمی تواند در اراده آنان خللی وارد کند بلکه دو دلی دیگران نیز تحت تاثیر این قاطعیت برطرف می شود.

انگیزه (Motivation):

نیاز به خودشکوفایی یکی از مهم ترین انگیزه های کارآفرین در محقق کردن چشم انداز خود است. نتیجه این نیاز قوی این است که در مسیر حرکت به سوی هدف بیشتر از هرچیز دیگری در اولویت قرار می گیرد.

در روابط شخصی ، علایق خارج از این چشم انداز و یا پروژه هایی با سود مالی زیاد ، همه مواردی هستند که در مقایسه با هدف ، اولویت پایین تری خواهند داشت.

ریسک پذیری ( Risk taking) :

هر جا صحبت از کارآفرینی می شود اولین ویژگی که به ذهن افراد می رسد ریسک پذیری است. اما مهم ترین نکته درباره ریسک پذیری کارآفرینان این است که ریسک پذیری کارآفرینان به معنای بدون فکر عمل کردن نیست .

اینطور نیست که کارآفرینان بی مهابا به دل جاده کسب و کار بزنند آنها قبل از شروع ایده خود تمام ریسک های مالی ، زمانی و عابرویی خود را بررسی می کنند در واقع ریسک پذیری کارآفرینان حساب شده است .

ابزارهایی چون بوم کسب و کار ، طرح کسب و کار ، سند اعتبارسنجی ، همچنین مشاوره های کسب و کار و … همگی برای این هستند که فرد کارآفرین قبل از پیاده سازی ایده خود ، آن را از جنبه های مختلف بررسی کند یعنی کارآفرین سعی کی کند تا جای ممکن ریسک شروع کسب و کار خود را کم کند.

ممکن است یک کارآفرین قبل از شروع کار خود چندین ایده را بررسی کرده باشد و از میان سه ایده خود براساس بررسی هایی که انجام داده یکی را برای شروع برمی گزیند .

پس بسیار مهم است اگر به کارآفرینی علاقه دارید بدانید که کارآفرینان ریسک را در حد معقول و منطقی می پذیرند.

خلاقیت و نوآوری(Creative & Initiative) :

به بیان ساده خلاقیت یعنی بر اساس عادت ها و روزمرگی ها جلو نرفتن بلکه بطور خلاقانه ، موضوعات را از زاویه دیگری نگاه کردن بطوریکه از چارچوب هایی که خود ایجاد کرده ایم به راحتی گذر نماییم.

توان سریع در شناخت مسائل و مشکلات و ارائه راه حل ها بدون اینکه به شکل دادن دوباره منابع و یا اصلاح آنها پرداخته شود را خلاقیت می گویند. به گفته هربرت فوکس فراگرد خلاقیت عبارت است از هر نوع فراگرد ذهنی که مسئله ای را به طور مفید و تازه حل کند.

همچنین توانایی ربط دادن و وصل کردن موضوع ها ، صرف نظر از اینکه در چه حوزه یا زمینه ای انجام شود از مبانی بهره گیری خلاقیت ذهن است .

کایزر نیز خلاقیت را به کارگیری توانایی های ذهنی ، برای ایجاد فکر یا مفهوم جدید می داند. در مجموع بروز خلاقیت در هر فعالیتی قابل انتظار است و محدود به هیچ نوع خاصی از فعالیت ها نمی شود.

به هر حال آنچه در پیدایش فکر جدید و به طور کلی در فراگرد خلاقیت اهمیت دارد ، تفکر است. هیلز ، لمپکین و ساین از دانشگاه ایلینویز در شیکاگو برای تعریف خلاقیت از شاخص های اعتقاد به خود به عنوان فردی خلاق ، تاکید بر اهمیت خلاقیت در شناسایی فرصت ، مقدار زمان اختصاص یافته به تفکر خلاق و توان پیدایش ایده های خلاق استفاده کرده اند.

نوآوری هم فرایند خلق چیزی جدید است که ارزش قابل توجهی برای فرد ، گروه ، سازمان، صنعت یا جامعه دارد. یکی از ویژگی های کارآفرین نوآور بودن است.

حل مسائل و پیگیری فرصت ها به راه حل هایی نیاز دارد که بسیاری از آنها ممکن است مختص یک وضعیت خاص باشند. بنابراین خلاقیت و نوآوری حاصل از آن برای بقا و موفقیت شرکت امری حیاتی است .

نوآوری ابزاری ویژه برای کارآفرین است بدین معنی که آنها از تغییر به عنوان یک فرصت برای کارهای متفاوت بهره می جویند که می تواند به صورت نظم خودش را نشان دهد ، می تواند فراگرفته شود و می تواند تجربه شود.

پیتر دراکر می گوید : کارآفرینان نیازمند جستجوی هدفمند برای منابع نوآوری ، تحولات و نشانه های آنها هستند که این جستجو شانس های بالقوه برای نوآوری موفقیت آمیز را نشان می دهد.

هوشیاری :

هوشیاری کارآفرین تاثیر قابل ملاحظه ای در شناسایی و کشف فرصت های کارآفرینی دارد. افراد هوشیار فرصت های موجود در بازار را بسیار سریعتر از سایرین شناسایی کرده و بهترین بهره برداری را از این فرصت های جدید که اغلب از نگاه سایرین پنهان است ، می نمایند .

هوشیاری عبارت است از یک حالت پیشگام ، بر مبنای برخی ظرفیت ها و فرایندهای شناختی، مانند دانش پیشین و تجربه ، الگوی شناختی ، مهارت های پردازش اطلاعات و تعاملات اجتماعی. کرزنر (Kirzner)بیان می کند هوشیاری فرایند و دیدگاهی است که به برخی از افراد کمک می کند تا نسبت به تغییرات ، فرصت ها و احتمالات نادیده گرفته شده آگاهی بیشتری داشته باشند و به آنها اجازه می دهد با استفاده از سرنخ های محدود ، شکاف های موجود در محیط را تشخیص دهند .

بنابراین هوشیاری مفهومی است که به طور چشمگیری منجر به افزایش درک ما از چگونگی دستیابی به ایده های جدید و دنبال کردن آنها می شود.

همچنین به افراد در زمینه سازماندهی و تفسیر اطلاعات در حوزه های مختلف دانش مربوط به توسعه فرصت های جدید کمک می کند.

داشتن چشم انداز (Vision) :

چشم انداز برای شخص کارآفرین کاملا شفاف و خالی از هرگونه ابهام بوده و لذا قابل انتقال به دیگران می باشد. داشتن چنین چشم اندازی به کارآفرین کمک می کند تا حرکتی مستمر و بدون سردرگمی و مستقیم به سمت هدف داشته باشد. علاوه بر این چشم انداز قابل انتقال ، دیگران را نیز در طی مسیر همراه و مددیار او می نماید .

تمرکز (Focus):

یکی از ویژگی های مهم برای کارآفرینان تمرکز است بدین دلیل است که گفته می شود مهارت هوش هیجانی و نیز خودشناسی برای کارآفرینان بسیار ضروری است چرا که کمک می کند با مدیریت افکار و احساسات خود بتوانند بخوبی روی کار خود تمرکز کنند.

برای اینکه کارآفرین از انجام موفقیت آمیز تمام طرحها و برنامه ها و جزئیات کار مطمئن باشد لازم است که همانند یک فوتبالیست خوب که لحظه ای چشم از توپ برنمی دارد در تمام لحظات با تمرکز بر چشم انداز ، همه انرژی ، وقت و سایر منابع را حول این هدف صرف کند.

کلام آخر:

متفاوت بودن در ذات انسانهاست همانطور که اثر انگشت هر فرد با دیگری متفاوت است خلق و خوها و رفتارهای انسانی در دنیای کسب و کار هم طیف گسترده ای دارد و نمی توان یک سری ویژگی های اخلاقی را منحصر به کارآفرینان دانست .

اما در این مقاله سعی کردیم با بررسی زندگینامه و تجربیات چند تن از کارآفرینان موفق کشور و نیز پژوهش ها و تحقیقات داخلی و خارجی که ویژگی های کارآفرینان موفق را بررسی کردند تنها برخی از ویژگی های موثر کارآفرینان را بیان کنیم و قطعا ویژگی ها و عادت های رفتاری که موجب موفقیت کارآفرینان در کسب و کار می شود بیش از اینهاست و موارد ذکر شده تنها نمونه هایی از این رفتارها بودند.